خداوند در آيات متعددي بر تزکيه نفس تاکيد کرده است. از جمله در سوره شمس آن جا که بعد از چندين سوگند مي فرمايد: «قد افلح من زکيها؛ هرکس نفس خود را پاک بدارد، قطعا رستگار شده است.» در حقيقت طهارت روح و جان از رذايل اخلاقي و ناپاکي ها (خبائث) زيربناي تقوا و هدايت شدن به صراط مستقيم سعادت و خوشبختي است.

راه توحيد و تقرب به خدا از خودشناسي و تزکيه و طهارت درون مي گذرد. به ويژه آن که تنها «نفس» است که مي ماند و با جدايي روح از بدن به عالم برزخ عروج مي کند و به اصل خويش بازمي گردد. خداوند در آيه شريفه ۱۰۵ سوره مائده به همين اصل مهم و اساسي اشاره مي کند و به مومنان دستور مي دهد که پاسدار و مراقب نفس خود باشند و ايمان خود را دريابند و از ضلالت و گمراهي ديگران نهراسند و راه هدايت را رها نکنند. خداوند در اين آيه مي فرمايد: «يا اَيُّهاالّذينَ آمَنوُا عَلَيکُم اَنفُسَکُم لا يَضُرُّکم مَن ضَلَّ اِذا اهتَديتُم اِليَ اللهِ مَرجِعُکُم جَميعاً فَيُنَبّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلون؛ اي کساني که ايمان آورده ايد، مراقب خودتان باشيد. هرگاه شما هدايت يافته باشيد، کساني که گمراه شده اند، به شما زياني نمي رسانند. بازگشت همه شما به سوي خداست پس شما را از آنچه عمل مي کرديد، آگاه خواهد کرد.» نقطه ثقل و محور اصلي اين آيه شريفه جمله «عليکم انفسکم» است «عليکم» در اين جا جار و مجرور و مرکب از «علي» حرف جرّ و «کُم» ضمير منفصل نيست، بلکه اسم فعل و به معناي «الزموا» يعني «بر شما باد» است. بنابراين خداوند به مومنان دستور مي دهد که مراقب خويشتن باشند اما به خاطر اين که در ابتداي آيه خطاب «يا ايهاالذين آمنوا» آمده، تفسير راهنما بر اين نظر است که مراد از مراقبت، در اين جا، مراقبت بر ايمان و لوازم آن است. تفسير نمونه هم، از آيه چنين برداشت کرده است که خداوند مي فرمايد، هرکس مسئول کار خويش است. اين تفسير در توضيح نظر خود مي نويسد: در آيه قبل سخن از تقليد کورکورانه مردم جاهلي از نياکان گمراه به ميان آمد و خدا به آنان هشدار داد که چنين تقليدي با عقل و منطق سازگار نيست. به دنبال اين موضوع طبعا اين سوال به ذهن مي آيد که اگر حساب خود را از نيکان جدا کنيم، سرنوشت آن ها چه خواهد شد؟ آيه شريفه در پاسخ به اين گونه سوال ها مي فرمايد: اي کساني که ايمان آورده ايد، شما مسئول خويشتن هستيد اگر شما هدايت يافتيد گمراهي ديگران (اعم از نياکان و دوستان و بستگان) لطمه اي به شما نخواهد زد. زيرا در قيامت به حساب هر يک از شما جداگانه رسيدگي خواهد شد.

نفس مومن راه هدايت اوست

علامه طباطبايي(ره) که در ذيل اين آيه شريفه به تفصيل، بحثي درباره معرفت النفس مطرح کرده است، مي گويد: خداوند به مومنان امر مي کند که به خود بپردازند و مراقب راه هدايت خود باشند و از ضلالت ديگران نهراسند و بدانند که خدا درباره هر کسي بر حسب عملش حکم مي کند. علامه مطالبي در تفسير اين آيه مطرح کرده است که به اختصار ارائه مي شود. ۱ - گمراهي و هدايت در پيمودن راه معنا پيدا مي کند. در حقيقت آيه شريفه براي انسان راه و هدفي فرض کرده است که هر کسي (مومن يا کافر) به سوي آن حرکت مي کند. در اين ميان برخي مراقبت مي کنند و به هدف مي رسند و برخي نه و هدف اصلي انسان از نظر قرآن کريم، ذات پاک خداوند است. ۲ - مومنان بدانند که حساب گمراهان با پروردگار است و نه آنان، پس بر مومنان است که به کار هدايت خود بپردازند و شيوع گناهان در جامعه، آنان را از راه حق نلغزاند. زيرا که حق، حق است اگرچه مردم ترکش کنند و باطل، باطل است اگرچه دو دستي به آن بچسبند. غرض اين که مومنان از گمراهي گمراهان مرعوب و متاثر نشوند و راه هدايت را رها نکنند. ۳ - آن چه بر هر مومني واجب است، امر به معروف و نهي از منکر و دنبال کردن اسباب عادي هدايت است اما صحيح نيست مومنان براي نجات مردم از هلاکت، خود را به هلاکت بيندازند و خداوند چنين دستوري نداده است و هيچ کس وکيل خدا بر ديگران نيست. ۴ - نفس مومن راه هدايت اوست و طريقي است که به پروردگار منتهي مي شود. بنابراين چون غايت هدايت خداست و نفس مومن راه رسيدن به اين غايت است، خداوند به مراقبت از نفس دستور مي دهد. ۵ - ممکن است خطاب «عليکم انفسکم» جامعه باشد که در اين صورت دستور خداوند مربوط به اصلاح وضع جامعه مسلمانان خواهد بود و مفهوم آيه شريفه چنين مي شود؛ جامعه مسلمانان از ناحيه ضرر رساندن جوامع غيرمسلمان امنيت دارد؛ بنابراين لازم نيست مسلمانان خود را به رنج اندازند و بيش از حد در انتشار و تبليغ اسلام بکوشند، يا جايز نيست مسلمانان از ديدن جامعه هاي گمراه که در شهوات غرق اند، نسبت به هدايت ديني خود دلسرد شوند.

نسبت پاسداري از خويشتن با امر به معروف و نهي از منکر

مفسران ذيل اين آيه شريفه متذکر شده اند که برخي پنداشته اند اين آيه با آيات امر به معروف سازگاري ندارد و آن را تخصيص زده است. علامه طباطبايي(ره) در پاسخ به اين ديدگاه با رد اين ناسازگاري مي گويد: اين آيه مومنان را نهي مي کند از اين که چنان به کار هدايت ديگران بپردازند که از هدايت خويش بازمانند و مي گويد در راه نجات مردم خود را به هلاکت نيندازند. علاوه بر اين که دعوت مردم به سوي خدا و امر به معروف، يکي از مصاديق به خود پرداختن و وظيفه الهي را انجام داده است. تفسير نمونه هم مي گويد: اين آيه به شرايطي اشاره مي کند که امر به معروف و نهي از منکر تاثيرگذار نيست. در چنين موقعي ممکن است برخي ناراحت شوند که تکليف ما چيست؟ خداوند مي فرمايد: براي شما جاي هيچ نگراني نيست و شما وظيفه خود را انجام داده ايد. بنابراين ضرري از اين ناحيه به شما نخواهد رسيد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: